Beynin
nasıl öğrendiği konusunda son yirmi yıl içinde ilginç gelişmeler oldu.
Beyninin her iki lobundan biri alınan hastalar üzerinde
gerçekleştirilen çalışmalar hızlı öğrenme ve hafıza eğitimi
metotlarında çığır açtı.
Bunca gelişmelere rağmen beyin, hâlâ insan vücudunun çalışması hakkında en az şey bilinen organ olma özelliğini koruyor.
Konunun uzmanlarına göre birçok kişi beyin potansiyelinin ancak yüzde
4-8 arasındaki bir kısmını kullanıyor. Beyin gerçekleri, başarılı bir
eğitimin, insanın öncelikle kendini tanıması ve keşfetmesine; nasıl
öğrendiğini öğrenmesine bağlı olduğunu gösteriyor.
Bu gelişmeler, “Başarılı insan” kavramında da değişikliğe yol açtı.
Günümüzün başarılı insanı, beyninin her iki yarısını da etkili ve
dengeli bir şekilde kullanabilen ve gerektiğinde birinden diğerine
kolaylıkla geçebilen insan olarak değerlendiriliyor. Beyin hücreleri
arasındaki bağlantıları gelişmemiş insanlar, beyinlerine ne kadar bilgi
yığmış olurlarsa olsunlar, düşünce, muhakeme, akıl yürütme becerileri
gelişmemekte, bu yüzden de eğitilmiş sayılmamaktadır.
Beyin nasıl öğreniyor? Beynin öğrenme ile ilişkisi nedir? Şimdi bunları ele alacağız.
Hipokamp ve Etkili Öğrenme
İç içe üç bölüm hâlinde bulunan beynimizin orta beyin bölümünde yer
alan “Hipokamp” (hippocampus) hafızanın merkezi durumundadır. Bu
merkez, beynin yazıcısı gibi faaliyet gösterir.
Beynin yazıcısını kendi isteğimizle çalıştırıp, istediğimiz bilgileri kaydedebilir miyiz?
Hipokamp bölgesi bilgilerin kalıcı hafızaya geçip, geçmeyeceğine karar
veren merkezdir. Çeşitli şekillerle bize ulaşan bilgiler, verdiğimiz
önem derecesine göre beyne kaydolmaktadır. Merak ve ilgi duymadığımız,
önemsemediğimiz; kısacası duyguların hareketlenmediği olaylarda gelen
bilgiler düşük frekanslı elektrik sinyalleri şeklindedir. Sonuçta,
zayıf sinaptik bağlar oluşur ve beyin hardiskine (korteks) kayıt işlemi
gerçekleşmez. Çünkü böyle durumlarda alıcılar (duygular) harekete
geçmemektedir. Duyguların uyandığı olaylarda ise hipokamp
hareketlenmekte ve kortekse kayıt işlemi tamamlanmaktadır.
Dış beyin kısmını teşkil eden korteks, beynin düşünen, konuşan, yazan,
yeni buluşlar yapan, merak eden, plân yapan, öğrenmenin, zekanın ve
hafızanın oluştuğu bölüm olup, sınırsız bir kapasiteye sahip
görünmektedir.
Üzerindeki görme, duyma ve diğer algılama merkezleriyle ve dış dünyayla
sürekli iletişim halinde bulunur. Bu kapasiteyi nöronlar arasında
kurulan ilişkiler sağlamaktadır. Merak ve ilgi eksenli bilgiler,
duyguları uyandıran olaylar olduğundan, orta beyindeki hipokamp, giriş
vizesi vermekte, bilgiler beyin korteksi üzerine kaydedilmektedir.
İstatistikler, bir toplumda ancak yüzde 7-10’luk öğrenci kesiminin her
şeye karşı meraklı olduğunu gösteriyor. Bunlar ek bir motivasyona
ihtiyaç duymadan ilgi ve meraklarının yüksekliği sebebiyle öğrenmeyi
her ortamda başarırlar. Bu durumda eğitimde temel kaygı ve hedef, yüzde
90’lık büyük çoğunluğun nasıl motive edileceği üzerinde
düğümlenmektedir. Bu yüzden aktif ve doğru eğitim modelleri, öğretmenin
iyi ders verme ve iyi ders anlatmasından farklı bir durum ortaya
koymakta; “iyi motive etme ve merak ve ilgi uyandırmayı” öne
çıkarmaktadır.
Bu yüzden de “Merak ilmin hocasıdır” denilmiştir. İnsanlar, yalnızca
öğrenmeyi isterlerse öğrenirler. Kendilerini, merak ve ilgilerini
beslerlerse geliştirebilirler. Enerji ve güçlerinin kaynağı
kendileridir. Bir bilgiyi bilinçli olarak istemeyen ve bulduğunu da
bilinçli olarak özümsemeyen ve kullanmayan kişi aslında öğrenmeyi
başaramamış demektir.
Beyin Loplarının Öğrenmedeki Yeri
Birçok test sonucunda, beynin sol lobunun, konuşma, matematiksel
işlemler, diziler, sayılar ve analiz gibi konularda çok üstün olduğu,
mantıklı ve doğrusal çalıştığı tespit edildi.
Araştırma sonuçları beynin sağ lobunda, ritim, hayal kurma, renkler,
boyut, hacim, müzik gibi fonksiyonların yapıldığını ortaya koymaktadır.
Beynin sol tarafı bilgiyi mantıklı ve doğrusal olarak işlemekte, sağ
lop ise artistik tarafı oluşturmakta, detaydan çok resmin bütünüyle
ilgilenmekte ve bilgiyi şekil ve hayal gücüyle işlemektedir.
Sağ lobun duygular, inanma ve hayallerin etkisinde olduğu ve
fotoğrafik, yani bütünsel öğrendiği ortaya çıktı. Bu yüzden bilgiyi
sıra ile işleyen sol lobun aksine, sağ lobun öğrenmede çok daha hızlı
ve etkili olduğu anlaşıldı. Ayrıca, insanın mucitlik ve üretkenlik
kısmı sağ lop fonksiyonları arasında yer almaktadır.
KİTAP OKUMAK BEYNİ GELİŞTİREN EN ÖNEMLİ FAALİYETTİR
Kitap okurken genelde her iki lop birlikte koordineli bir şekilde
çalışmak zorunda kaldığından kitap okumak beyin loplarının dengeli
gelişiminde en faydalı faaliyetlerdendir. Sol lopça takip edilen ve
kavranan sözel kavramlar, sağ lopla tasvir edilir, şekil, imge ve yeni
düşüncelere dönüştürülür, canlandırılır. Halbuki, televizyon izleme sağ
lobu genelde pasif durumda bırakmaktadır. Bu yüzden de beyin gelişimine
olumlu bir katkı sağlamamaktadır.
İnsanların yüzünü kolayca hatırlarken, ismini hatırlamada zorlanışımız
sağ lobun öğrenmede sol lopdan ne derece etkin olduğunu gösterir. “Bin
defa duymaktansa bir defa görmek yeğdir” Çin atasözü de bu gerçeğe
parmak basmaktadır. “Hafıza şekillerle, temsillerle çalışır ve bilgiyi
resimlerle işler” şeklinde ifade edilen hafıza gerçeği aslında, sağ
lobun şekil, resim, hareket ve boyuta duyarlılığı; hayallerin ve
üretici düşüncenin merkezi olması vesilesiyle öğrenmede olağanüstü etki
ve fonksiyona işaret etmektedir.
Bazı insanlar okuduğu, gördüğü ve duyduğu bilgileri kolayca ve hemen
hatırlıyorlar. Bunlar fotoğrafik hafızaya sahip insanlardır. Fotoğrafik
hafızaya sahip insanlar üzerinde yıllar süren bilimsel araştırmalar
yapılmıştır. Bunların en önemli özellikleri beynin her iki lop
fonksiyonlarını birlikte ve dengeli olarak kullanmalarıdır.
Konu: beyin nasıl öğreniyor? 
